نقش شاطران در نظام ارتباطی صفویه

همشهری‌ آنلاین: شاطران، مامورین چابک و تندرویی بودند که با پای پیاده ماموریت‌هایی را که مستلزم طی مسافتی طولانی و عبور از راه‌های سخت بود، انجام می‌دادند.

اینان برای انتخاب شدن بایستی یک مسافت طولانی را طی می‌کردند. هریک از شاهان صفوی تعدادی شاطر داشتند که آنها را از بین داوطلبان این شغل، طی آزمایش‌های بسیار و اعجاب انگیز انتخاب می‌کردند. کسی که داوطلب انجام آزمایش بود، مدتی زیر نظر استاد فن به دویدن می‌پرداخت و هنگامی که آماده می‌شد، جریان امر به عرض پادشاه می رسید و دستور شاهانه برای اجرای مراسم جشن انتخاب شاطر صادر می‌شد.

در روز جشن تمام خط سیر شاطر را آذین بندی می‌کردند. مبدا حرکت، میدانی بود که شاطر می‌بایست از آنجا شروع به دویدن کند و پس از طی دو فرسنگ (حدود 12 کیلومتر) در خارج شهر به چادری می‌رسید که در آنجا یکی از امیران منتظر او بود و تیری در کیسه‌ای که شاطر در پشت خود حمل می کرد قرار می‌داد و آنگاه شاطر به سوی شهر باز می‌گشت و این عمل 12 مرتبه تکرار می‌شد و شاطر 12 تیر با خود می‌آورد.

هر بار که شاطر به شهر وارد و از آن خارج می‌شد، مردم او را با فریادهای تشویق آمیز مورد استقبال قرار می‌دادند و در هر مراجعت، عده‌ای از رجال و بزرگان تا مسافتی با او سواره راه می‌پیمودند. در دور آخر، شاه سواره به طرف شاطر می رفت و دستور می‌داد مبلغ قابل توجهی به رسم انعام و خلعتی شاهانه به او بدهند و او را به لقب سرشاطری ملقب می‌کرد. بهترین شاطر کسی بود که می‌توانست 12 عدد تیر در 12 ساعت بیاورد (ساعتی دو فرسخ).

در آن دوره حکام و خوانین ایلات نیز در قلمرو حکومت خود «شاطر دوانی» می‌کردند و مثل پایتخت به شاطر انعام و هدیه می‌دادند.

گملی کارری، سیاح ایتالیایی که در آغاز سلطنت شاه سلیمان صفوی به ایران سفر کرده بود، وقتی در مرکز ایران در حال سفر بوده با یکی از شاطرها برخورد و مشاهدات خود را چنین توصیف کرده است: هنگام صبح با پیک پیاده ای برخوردیم که از اصفهان می‌آمد و شش زنگوله کوچک دور کمرش بسته بود تا هم با شنیدن صدای آنها کسی مانع راهش نشود و هم خودش را ضمن راه، خواب نگیرد. می‌گفتند پیک‌های شاهزادگان نسبت به اهمیت مقام شان تا 12 زنگوله را به کمر می‌بستند.